Valle Inclán nas trincheiras

*Conferencia de Margarita Santos Zas
en Los Lunes del Ateneo de Santiago

A filóloga visitou os lugares de
destrución na primavera de 2014

*Versión reducida do artigo
publicada onte en El Faro de Vigo

   O día 5 cumpríronse oitenta anos do pasamento de Valle Inclán. En outubro fará un século e medio do seu nacemento.Por se fora pouco A Lámpara Maravillosa fai unha centuria. É unha novela que cultiva a cábala e a linguaxe exotérica e ocultista. Parece que tiña lido a Helena Blavatsky.

   Tamén hai cen anos da misiva do goberno francés que lle pide que fose correspondente na Gran Guerra.No seu pasaporte leíase “barba moi longa, ollos garzos,fáltalle o brazo esquerdo”.

   Valle tomara partido polos aliados desde 1915 tanto en privado como en público. Asinou o Manifesto en favor dos aliados que redactara Ramón Pérez de Ayala. Tamén figuraban outros pensadores como Pérez Galdós, Maeztu, Antonio Machado, Azorín, Manuel Azaña.

   Viaxa a París o 27 de abril de 1916. Non regresa ata dous meses máis tarde. Chegou a estación de Orsay e hospedouse na casa de Jacques Chaumié. A prensa gala prestaoulle moita atención pois xa era coñecido por ser traducido ó francés. Na capital visitou a Rodin e ó pintor Ignacio Zuloaga que tiña un estudo en París e era moi ben considerado polo escultor.Participou tamén na homenaxe que A Sorbona lle fixo a Rubén Darío que acababa de morrer.  O 2 de maio visita as fábricas de munición onde xa se incorporaban as mulleres ó traballo. O 4 escoitou a historia duns cadáveres alemáns que aboiaban no mar e chegaban á ribeira coa marea.

   Apareceu un caderno privado de notas de puño e letra do escritor.Dun formato dos que eran comúns nas vangardas. Escrito a pluma salvo seis páxinas a lapis. Con múltiples correccións e anotacións.  Emprega frases curtas, sobrias e lacónicas. Moitas veces ideas desposeídas de emoción. Nunha nota di “Soy de Pétain”. Ao ser maneto precisaba un apoio estable polo que seguro que escribía de noite ó chegar ós aloxamentos. Empeza de xeito vertical e cara atrás, logo segue na orde normal. Deixou dúas follas en branco no medio para que non converxan.

   A Casa da Prensa era a que organizaba as visitas dos xornalistas. O 5 de maio foi a fronte de guerra por primeira vez. Desde entón só facía viaxes intermitentes a París.Diríxese ás cercanías de Belfort. Acompáñano Chaumié, Pierre Lalo e outro oficial francés.Van bordeando os Vosgos.  Estaban na longa fase de trincheiras ou posición na que apenas había cambios. Os avións deixan de actuar para recoñecelo terreo para convertirse nunha arma letal. Voan globos e cepelíns. Tamén serán determinantes os lanzachamas e os primeiros tanques e bombas químicas.

   O 6 de maio saen ás cinco da mañá para Alsacia. Visitan lugares como Lure ou Thann. Tamén o pobo en ruínas de Metzeral.  “Diviso la plana verde de Alsacia. Ahora está calva como si hubiese pasado el hacha de un leñador”. Queda impresionado polas angostas trincheiras.“Fosas embarradas cubiertas de ramaje. Veinte pasos más lejos comienzan las alambradas. Están llenas del olor de los muertos. Frío y pavoroso”.  As dos alemáns eran máis inexpugnables pois eran de formigón armado. Destrúen Reims, cídade símbolo para os franceses. A catedral desfeita. “Las gárgolas rotas. Vidrieras no queda ninguna”.

   Valle asociaba os franceses coa civilización e ós alemáns coa barbarie. Así, tenta mostrar a vida. “Los niños vuelven a las escolas. Todos se aplican en sus tareas con normalidad.”

 

 

   Do 18 ó 21 de maio visita Salon.”Me despierta una detonación. Es la una de la mañana”. Pérez de Ayala constatou algo semellante na fronte de Italia. A maioría dos pilotos eran mozos de non máis de vintetrés anos cun status especial que non duraban máis dun ano. Quedou aflixido ó contemplar os seus cadáveres “Cuerpos desechos de dos aviadores. Las ropas chamuscadas. Se les cava allí mismo la sepultura.”  O 19 déixanlle voar sobre as trincheiras alemanas nun avión militar. Unha visión astral. Sinte o vento na cara. Medo non transmite.

   Todas esas vivencias publicáronse por entregas en El Imparcial. Ó regreso a España saiu La Media Noche.Non fai una reproducción ideal do que viviu senón unha abstracción.Algunha das recreacións refírese a Arrás ou ó Mar do Norte onde sabemos que non estivo;aí basaríase no que lle contaron.O libro é como un mosaico de pequenas teselas que abarca só doce horas.