lunes, 27 de marzo de 2017

Reclusión

*Mis impresiones de la película El Bar
Con interpretaciones de Blanca Suárez, Mario Casas, Carmen Machi, Terele Pávez,
Jaime Ordoñez, Secun de la Rosa, Alejandro Awada y Joaquín Climent.

Estreno en España, 24 de marzo de 2017

   Se abre el telón. Un bar común. Donde se debate de todo. Fútbol, política o terrorismo.  En una metrópolis los clientes son más heterogéneos. Primera hora de la mañana. Porras y prisas.

   Los personajes son arquetipos de guionista. Sin maniqueísmos.Carne de telerrealidad.Un casting de Gran Hermano. Cuando no interesan se desechan,como en el Método Grönholm. Ya no importa su sino. El banquero sale con prisas y es abatido. El barrendero, solidario, acude raudo a socorrerlo. Corre la misma suerte. Ya nadie querrá asomarse. ¿Quién ha sido? ¿Por qué?
   Amparo es la dueña de la taberna.  Veterana, socarrona y temperamental. Cóctel  aderezado con cierta ternura.  Siente compasión por el desequilibrado.  Israel es un homeless vigoréxico que alterna visiones apocalípticas, embriaguez y lucidez. Parece más habituado a la claustrofobia. Suele pernoctar en un cajero.  Ambos, son roles manidos en De La Iglesia.
   Sátur es un camarero obediente. Casi ingenuo. Tres décadas de servicio hostelero. Tiene pavor, como Trini, a sentirse el descarte del grupo.Ella es ludópata. Espera un golpe de suerte.


   Andrés es un policía jubilado con problemas alcohólicos. Le sobra testosterona. Pero se siente más protegido al contar con pistola en la isla desierta.  Primero choca abruptamente con Sergio,divorciado que vende lencería por catálogo; luego harán camaradería.


   Nacho es un publicista con tirantes y barba hípster. Un moderno enganchado a la tecnología. Fantasea con ligarse a Elena, pija de uñas largas que busca el amor.Atrapada en un tugurio con matamoscas eléctrico. Acaba convertida en personaje de videojuego. Lara Croft en las cloacas.

   En el baño agoniza un tipo misterioso con obesidad mórbida. Con más pecados que la gula. Parece drogado. Tan hinchado que cuesta buscarle el pulso. Los ojos fuera de órbita. 

   Situación límite.No se sabe a quien temer.Nadie reivindica el atentado.Los móviles tienen déficit de cobertura. Ni Helena Rosano ni la Grisso aportan soluciones. Tiempo de conjeturas.¿Y si es un sueño? Los Serrano ya agotaron la idea. ¿Una abducción?¿Un experimento de los políticos? Cualquier mochila puede cobijar una bomba.¿Y si unos pocos han contraído el ébola?  Cuando hallan unas jeringuillas misteriosas todos tienen su vena preparada. Es su fe, su maná.Se entregan como Goku a las bolas mágicas.

    El almacén es el escenario del segundo acto. Casi un búnker antinuclear. Podrían sobrevivir días a base de aceitunas, patatas fritas de bolsa y Coca Cola. Tienen miedo y no se escuchan.

  El acto definitivo es en la alcantarilla.Como las Tortugas Ninja.Pero sin pizza.Sigue el descenso moral, aumenta la desesperación.Histeria.Persecuciones,ratas y cucarachas. Pánico en el túnel. ¿Logrará alguno descubrir una salida?Sacar la cabeza,como el Mono Burgos, y respirar libertad. 

lunes, 20 de marzo de 2017

Escoitando a Quico

XIII Simposio "O libro e a lectura" no Consello da Cultura Galega
Ler para comprender o Mundo
Conferencia de Quico Cadaval (15-12-2017)


   Bea Campos presenta ó pai dos contacontos. O barbancés escoitábaos nunha taberna familiar. Xa é unha personalidade pois lle pagan os avións para ir falar ao estranxeiro. Así puido descubrir que en Santo Domingo hai moitos museos do ámbar.
   Un home capaz de encerrarse nun escaparate a falar cos seus clientes. O conversatorio. Unha perfomance de nove minutos por un euro. “O tempo valorado en diñeiro”. E logo un minuto para o cambio de garda. A xente de fóra non sabía de que falaban. Había quen se bloqueaba mirando para o exterior.  “O cliente podía contar mentiras pero eu tiña que gardar o segredo”.
   “Xabier Docampo é un farol que nos marca o camiño equivocado” bromea sobre o seu compañeiro xa que non hai alcaldes para escandalizar. “Podes calzar moitas mesas cos seus libros”.

   A sombra da dúbida é unha película de Hitckcok que lembraba un dito de Shakespeare.  O acto literario é pasaxeiro como a sombra dunha ave. A lectura é a prolongación da memoria e da imaxinación como dicía Borges.

   Recuperou a historia de Ordoñez, unha peixeira de Rianxo. Aprendeu a ler ós doce anos escoitando os cantares de cego. Logo lía amor e aventuras. Tanto a Corín Tellado como a Castelao.  Regaloulle Juan Tenorio en fotonovela a Quico, “un dos mitos da nosa literatura e unha aproximación á cultura popular”.

   Na primeira comuñón obsequiárono con álbums con tapa nacarada. “Tiven sona de neno intelixente porque recordaba o que lía”. Ós trece anos apareceu na súa vida Henry Miller. Cando ía a Pontevedra en coche memorizaba os nomes dos pobos.Tamén estudaba os prospectos dos dentífricos.  Esto lembra a Los Premios de Cortázar donde un neno aprende glúcidos e lípidos nesas anotacións dos medicamentos. Nesa novela o galego Galo Porriño é rico pero fica mal.
   Atemorizouse con El Gato Negro de Edgar Allan Poe.  De cativo ía ó camposanto de Ribeira. Dentro había o dos protestantes e civís, evanxélicos e suicidas. Había salmos sobre as lápidas. Había unha casa case agochada de hedra e silveiras. Atopou o libro Historia do deporte desde la Antigua Grecia a nuestros días e unha pistola por riba. “Tiven a sensación duns nenos dun libro de Borges que achan unha navalla e se dan conta de que sabían empregala” . Logo chamoulle a atención Relato dun nihilista de Chéjov. Estaba cuberto de pó e intonso, coas páxinas pegadas “e o pracer de que ninguén o lera antes”. Tiña unha decodificación difícil, uns humillados que querían vingarse. Mentres os seus amigos, rapaces de Aguiño, colleron unha bola do mundo.  Un agarrou a arma e xogando matou ó outro no faiado. Mandárono a un internado a Santiago. Ó retorno aforcouse no mesmo sitio.
   Un día contoulle a Manuel Ayaso, artista expresionista, un pasaxe de Divinas Palabras de Valle Inclán no que un “neno ía ás romerías para ensinar o pirolón”.
   Tamén rescata a Fontaíña que conservaba unha memoria prodixiosa con cerca de oitenta anos. Era un mariñeiro que só lía a Valle Inclán, Rosalía e Lorca. Facíao para non fumar.

jueves, 16 de marzo de 2017

Citius, altius, fortius

*Conferencia sobre Olimpismo
 en la Semana Cultural del Seminario Menor (9-3-2017)

   Emilio Navaza visitó la Semana Cultural del Seminario.Se marchó andando, actividad que practica con asiduidad, con un cuadro conmemorativo bajo el brazo. Y habiendo firmado autógrafos. Es licenciado en magisterio y ejerció como docente de educación física en colegios como el Peleteiro, San Jorge o San Francisco Javier. En el 77 deja la enseñanza para dedicarse a los medios de comunicación. Periodista deportivo en prensa y radio. 
   Siempre echó un capote a los deportes minoritarios. Ya jubilado comenzó a tejer con cariño su blog,Vida atlética de Galicia. Su pasión fue recompensada a orillas de Lérez, su cuna, cuando fue merecedor de la medalla Pierre de Coubertin. Hoy nos abrió boca para los aún remotos Juegos de Tokio, que volverán a la capital nipona 56 años después.
   En 1978, año del centenario de El Correo Gallego,le comentó a José Manuel Rey Novoa la posibilidad de hacer unas carreras populares. Su idea es que hubiese varias categorías y que el Obradoiro fuese punto de salida y llegada.  Ese mismo año se celebró por primera vez el Maratón de Madrid que fue una “eclosión de felicidad”. Al observar el éxito de la capital “decidimos que corriesen todos mezclados que es lo que se destilaba por entonces”. Para darle mayor atractivo a la prueba se decidió invitar a deportistas de renombre. Vinieron a dar la salida Mariano Haro, el malogrado Yago Lamela y los doce mejores fondistas de Galicia. La portuguesa Rosa Mota venció en Compostela en el 81, 82 y 87 y luego se convirtió en figura mundial logrando el oro en Seúl 88. En ese último domingo de octubre se llegaron a aplazar partidos de fútbol de categorías inferiores
en nuestra histórica ciudad.
   Le presenta Rodrigo Sanjurjo quien elige como el momento más importante de la historia de los Juegos la victoria de Fermín Cacho en los 1500 de Barcelona 92. Inolvidable sus miradas a mano derecha en la recta de meta para controlar y administrar su ventaja.
   Ambos portaron la antorcha olímpica. Emilio hizo la solicitud y pagó 15000 pesetas “por ese gozo”; le tocó el tramo desde la Xunta a Basquiños. Sanjurjo tuvo su gloria en Pobra de Trives; en sitios menos poblados no pagabas y además obtenías la antorcha en propiedad. Lástima que su madre, presa de nervios y orgullo, sólo atinó a grabarle los pies.
   Emilio recuerda que en el 92 los jueces de atletismo catalanes querían acaparar todas las plazas disponibles.Los del resto del país querían su trozo del pastel y consiguieron que se dispusiesen al final casi la mitad de los puestos. En los mismos Juegos el tudense José Ignacio Bugarín e Ibon Urbieta competían en remo; no se hablaban desde hace año y medio y usaban al timonel como intermediario.
   Navaza destacó sobre todo las historias de superación. Johnny Weissmüller sufrió poliomielitis en su niñez. Practicó natación para combatirla y acabó con 5 medallas de oro y una de bronce, también compitiendo en waterpolo. Y se ganó su papel en Tarzán.
   Jesse Owens hubo de competir contra sus oponentes y contra el odio racial de la Alemania de Hitler. Károly Takács era militar. Tuvo la desgracia de que una granada le deshizo la mano derecha. No se rindió y comenzó a entrenar su mano zurda para competir en su pasión, tiro olímpico. Su tesón y calidad le llevó a subir a lo más alto del podio  en Londres 48 y Helsinki 52.
   En la Ciudad Condal el británico Derek Redmond era el claro favorito para ganar en los 400 metros lisos. A media carrera sufrió una lesión que le impidió seguir luchando por el título. Decidió continuar pese a que se encontraba completamente cojo. Su padre saltó el cordón de seguridad para pedirle que abandonase. Pero su tesón hizo el resto. Hoy es experto en coaching.
   Gómez Noya antes de ser pentacampeón mundial superó unos problemas cardíacos; el Consejo Superior de Deportes le prohibió competir pero logró, no sin esfuerzo, un certificado internacional. 
   Entre sus deportistas favoritos hay varios ciclistas.  Los españoles se conformaban con luchar la montaña en el Tour hasta que venció en el 59 Federico Martín Bahamontes; cuenta la leyenda que una vez el liviano escalador iba tan destacado en un puerto que paró a tomar un helado; flaqueba en los descensos y prefería hacerlo dentro del pelotón.   
Delio Rodríguez, ganador de la Vuelta en 1945, era “un velocista excepcional”.  “Eddy Merckx iba a todas las carreras. No se especializaba”. Indurain era muy corpulento. Un contrarrelojista fantástico que se ensamblaba muy bien a la bici y mantenía el tipo en la montaña”. 


   Mariano Haro era un palentino que fue campeón de España de cross en numerosas ocasiones. Tuvo éxitos internacionales pero en la prueba de diez mil metros de los Juegos Olímpicos de Múnich sólo pudo ser cuarto. “Le faltaba sprint pero tenía un carácter especial”. 

   Entre las figuras de aparición esporádica tenemos a Guillermo Timoner en el velódromo. El mallorquín fue muchas veces campeón del mundo en medio fondo tras moto.

sábado, 11 de marzo de 2017

O galego máis galego de tódolos galegos


*Conferencia de Hakan Casares en homenaxe do seu pai (8-3-2017)
*V Semana Cultural de San Rosendo do Seminario Menor de la Asunción
*Autor homenaxeado co gallo das Letras Galegas 2017


   “Todos temos unha visión idealizada dos nosos pais; pero se hai xente que pensa do mesmo xeito resulta moi agradable”. Son moitos os que recoñecen a bondade do proxenitor de Hakan.

   Naceu en Ourense. Foi moi novo a Xinzo. Era fillo dun mestre de escola, “o que non era garantía de opulencia”.Era paciente e comprensivo cos alumnos e moi adiantado o seu tempo. O propio fillo sería un dos seus pupilos. A nai, Manolita, quedou orfa axiña e criouna un coengo. Tres dos seus irmáns acabarían por ordenarse como sacerdotes. A nai falaba castelán e o pai galego. Casaron pouco despois de rematar a guerra.
   Era a España pobre do primeiro franquismo.  Carlos non pasou fame. Había porcos, vacas e labranza. Non lle deixaban merendar na rúa para que os nenos sen cartos non sufrisen máis.

   Por influencia materna acode ao Seminario Menor de Ourense. “Tiña vocación de sacerdote”. Formouse no humanístico e persoal.  O profesor Agustín Madarnás recomendoulle ler a Azorín. Seleccionou unha das súas redaccións como das mellores da clase. E instruíuno na importancia de escribir con sinxeleza e claridade. Ademais nesa biblioteca formouse nos clásicos gregos e latinos.  Escribiu un xornal el só, El averno, que lían os seus mestres e compañeiros.

   Amígase con Antonio Rodríguez, o bibliotecario de Xinzo, quen lle cedeu as chaves para que fose cando quixese. Incluso lle deixaba pedir obras do seu interese. Afeccionouse polos grandes da literatura universal, especialmente os xenios do XIX como Balzac ou Dickens.

   Abandona o Seminario. Disgusto para a nai. “Alégrome porque senón eu no tería nacido”. Fixo o bacharelato por libre. “Nunca estivo orgulloso da sú poesía”. Xa comeza a gañar os primeiros certámenes literarios. Nun deles coñece a Vicente Risco que pese a saber de todo nese momento estaba denostado. Tamén trata co pintor Quessada e con outros intelectuais ourensáns. Forman unha tertulia. Carlos disfrutaba moito. Era un excelente narrador oral. “Resultaba engaiolante”. Contaba tódolos días á beira do lume e xamais repetía unha historia. Decicidiu de forma consciente escribir sempre en galego.

   Matricúlase en filoloxía románica en Compostela. Entra en contacto coa vida bohemia. Coñece a Ramón Piñeiro, benquerido amigo, que era o líder dos galeguistas do interior, os que non emigraron.  Casares comeza o seu activismo nas asociacións de estudantes.
   Publica os primeiros contos na Revista Grial. No 67 Vento Ferido, un libro de relatos “fáciles de ler”. Toca moitos dos temas que serán recurrentes na súa obra: o amor imposible, a denuncia da violencia gratuíta, relativiza as posicións encontradas…  Será moi exitoso A galiña azul.
   Comeza a exercer de mestre en Viana do Bolo. Aínda non podía facelo en galego. Interviu nun conflicto no comedor e o despediron, impedíndolle impartir clase en toda Galicia. Marcha a Euskadi. Escribe Cambio en tres. Tamén participa na edición porque xa formaba parte de Galaxia.  Inicia o seu labor ensaístico. Estuda a obra de galeguistas senlleiros, Curros, Risco, Pedraio ou Ánxel Fole.

   Retorna a Ourense. No tren coñece a Kristina, rapaza sueca que traballaba en grandes veleiros. Ía ir ao Caribe pero tivo un desencontro co capitán e baixa en Santander. Entón, buscou outro navío para traballar. Viña en dirección ó porto da Coruña cando se cruzaron. Carlos aínda non falaba ben o inglés.  Invintoulle a vir a coñecer Santiago antes de levala a tomalo barco á cidade herculina. Ó final o perderon e as seis semanas casaron. “Un frechazo importante”.

    Carlos entra en contacto con Suecia e aprende a falalo seu idioma con moita soltura.Tratába-se dun país que nos 70 eran moi diferente a España. Unha sociedade igualitaria e con moita solidariedade. Non había ninguén sen fogar. Nin persoas que se aproveitasen dos servizos sociais.

    Gaña as oposicións e asígnanlle un centro público de Cangas. Axiña o expedientaron porque era un claro opositor á Dictadura. Xoguetes para un tempo prohibido foi moi popular.

   Comeza a súa obra xornalística. Escribiu un artigo diario durante unha década. Primeiro en La Región e logo na sección “Ledicia de ler” de La Voz de Galicia.

   Entra na RAE. Foi o membro máis mozo en acceder. Consciente da importancia da internacionalización da lingua, traduce El Principito ao galego. Daquela case non había literatura universal en galego.

   Os escuros soños de Clío introduce a temática histórica pero tratada con sentido do humor. Ilustrísima fala da tolerancia.

   Tivo un fugaz paso pola política.Foi unha experiencia efímera de catro anos.Influiu o seu compromiso con Ramón Piñeiro. Os cataláns e os vascos ían gozar de certo autogoberno e non estaba tan claro que os galegos o lograsen. Non querían un agravio comparativo. Carlos forma parte do primeiro Parlamento Autonómico. Foi independente pero nas listas do PSOE. Quería que o galeguismo fose algo transcendental ós partidos. Puxeron o xerme da lei de normalización lingüística. Conseguirán a presencia do idioma de Rosalía na televisión, radio e ensino.

   Sucede a Piñeiro ó fronte da Editorial Galaxia, que dirixirá ata o seu pasamento en 2002. Cando no 87 escribe Os mortos daquel verán non era habitual que se falase da Guerra Civil.En literatura infantil adicará catro volumes a Toribio, un neno inventor de oito anos.

  A súa nova sección en La Voz chamase “Á marxe”, nun xornal que tiña pouco contido en galego. Adoitaba estar na derradeira páxina e acostumaba ser o primeiro que lía moita xente. Quería que resultase atractivo, sinxelo e doado de comprensión. Roubáballe moito tempo. “Cando non tiña o tema agustiábase un pouco”.

   Finou Piñeiro e escribiulle unha biografía en homenaxe. Gaña o Premio Julio Camba de xornalismo. Nos noventa invítano a universidades de medio mundo, en Cuba, Rusia ou Estados Unidos. Convídano a viaxar en tren, medio que lle fascinaba, con outros escritores por toda Europa. E noméano delegado de ACNUR en Galicia. No 96 chega a presidente do Consello da Cultura Galega.  Reflexiona sobre o papel dos intelectuais en Deus sentado nun sillón azul.     “Levoulle moito traballo porque non era un autor que escribise de forma espontánea”. Escribiu sobre Hemingway,do que traducira El viejo y el mar, pois “lle gustaban os tipos peculiares”.


   “Perdín o meu pai moi novo”. De súpeto atopouse mal e morreu dun infarto. O sol do verán foi o seu testamento literario, “A primeira obra que me deu a ler”.

martes, 7 de marzo de 2017

Lo breve

*Ciclo Nexos de la Ciudad de la Cultura
*Jorge Wagensberg habla de aforismos (4-3-2017)


   El aforismo es un género literario en sí mismo, como el ensayo o la novela de aventura. Es el más científico. Sirve para hacer ciencia.Así huye del prejuicio.“Los árboles se caen en el bosque aunque no haya nadie mirando”.Como dijo Einstein“Lo más incomprensible del mundo es que sea comprensible".La publicidad también persigue lo conciso pero no siempre dice la verdad.

   “No es una sentencia”. Continúa reflexionando el profesor Wagensberg. Se diferencia del refrán en que este liquida una conversación. Se dice y a callar. El aforismo, en cambio, inicia un diálogo y es más objetivo.  Hay dichos absurdos en el refranero.Algunos se contradicen unos a otros. Los refranes son conocimientos en conserva; se perpetúan por tradición, no por utilidad. Hasta los pensadores más avanzados de su tiempo tenían el ancla de la costumbre. Lincoln creía que los negros no podían ser jueces y Darwin veía inferiores a los Onas del Cono Sur. “Todas las comparaciones son odiosas”.  Es una tontería; sin comparación no hay ciencia . “La excepción confirma la regla”. Si una regla tiene una excepción hay luz roja y debe cambiarse.

  Hay gente a la que le irritan los aforismos.A veces intentan sintetizar una teoría entera en una frase. Puede parecer presuntuoso.Es muy fácil y rápido ingeniar un aforismo malo.“El revoltillo lo inventó un genio aturdido por el fracaso de una tortilla”. Muchos inventos llegan por error.

   Es un texto que se aguanta sólo. Funciona sin explicación. Por ejemplo “No hay nada nuevo bajo el sol” es una frase bíblica muy poética que no es cierta fuera de contexto. Pero “vivir envejece”parece trivial pero aporta mucha información. Nos desgastamos y oxidamos.

   Es la quintaesencia de la síntesis. Se necesitan un mínimo de dos palabras. Las fórmulas, según Ramón Margalef,no pueden tener más de diez centímetros de longitud.  “El cerebro se inventó para salir de casa y la memoria para volver”. Un mejillón y un percebe son animales fijos. Comen por casualidad. Si no le llega la comida se mueren. La medusa va a la deriva. No tiene cerebro porque no lo necesita. El primer dinosaurio al que le salieron plumas debió ser el hazmereír de los demás; pero al bajar la temperatura y aumentar la humedad sobrevivió. Apareció la solución antes del problema. El cocodrilo tiene un andar muy rudimentario. Más elegante es el dinosaurio porque tiene pelvis. Elvis no sería el mismo sin ella.

   El científico tiende a excluirse a el mismo. Con los artistas no siempre ocurre. Durero se pinta en sus cuadros y Hichcock hacía cameos en sus pelis.  El Quijote es considerada una novela universal pero el narrador lo tiene muy difícil para dejar de participar. Los cuentos de Borges o Cortázar no están tan ligados a la experiencia del autor.
   El aforismo tiende a ser universal. Las religiones hablan de un misterio que no se va a resolver. En ciencia es para investigarlo y que, tarde o temprano, deje de serlo.    Secuestran las paradojas de la educación. Los profesores no quieren estimular la duda. Solo nos enseñan lo seguro y eso es algo muy previsible. Recuerda una anécdota. Una vez puso en el museo una pieza que encontró en el Sahara; y narró en la explicación “no tenemos ni idea de lo que es”; así, suscitó muchísimo interés.


   Es una pieza humorística,a diferencia de los poemas. En Twitter la gente casi siempre pretende cabrear a otro. Tienen chispa como las greguerías. Confiesa Wagensberg en referencia a un célebre gracejo de Woody Allen que no escucha a Wagner porque tiene miedo a que le guste.