*Conferencias de Carlos Bernárdez sobre Maruja Mallo
no Ciclo Nexos da Cidade da Cultura (1-4-2017) e no Ateneo de Santiago (3-4-2017)
Carlos Bernárdez
reivindica a obra pictórica de Maruja Mallo.Pinta saíndose do convencional. Se
se aproxima a algún movemento será sempre dun xeito particular e orixinal. A
muller no seu tempo estaba cosificada. Eran só modelos. Pero Maruja pon o feminino en activo.
Naceu en Viveiro
pero case non viviu alí. Tiña unha familia numerosa. O pai, madrileño, era
funcionario do estado. En Corcubión pasa
parte importante da súa infancia. Vive cos tíos ata os once ou doce anos. Os
proxenitores se instalan en Madrid para facilitar os estudos dos fillos. Maruja
fórmase na Academia de Belas Artes de San Fernando. Ela rematou pero o seu
compañeiro Salvador Dalí foi expulsado. A obra Sueños noctámbulos do autor de Figueras reflexa aquelas saídas
nocturnas. Unha daquelas curuxas era
o pintor uruguaio Rafael Barradas.
Nos anos vinte en
Madrid respirábase a resaca da I Guerra e do cubismo. O maior coñecemento das
vangardas viña a través de revistas como a italiana Valori Plastici. Dase unha
figuración renovada de entreguerras que recibe o nome de Nueva Objetividad en Alemaña; La
Vuelta al Orden en Francia e en Italia Mario Sironi é o máximo expoñente do
Novecento. Son tempos postcubistas. A Revista Occidente
traduce o libro Realismo Mágico do
crítico Franz Roh. Influe en moitos artistas, incluso nos galegos Colmeiro ou
Maside.
Maruja racha con
todo. Debuxa mulleres que usan roupa cómoda, fan deporte… Ciclista
é un cadro desaparecido que representa a súa amiga Concha Méndez.
La
mujer de la cabra pintouno no ano 27 en Canarias. Decidida monumentalidade
na figura e influenzas étnicas. Por alá se movía o crítico Eduardo Westerdahl.
A primeira
exposición importante foi na Revista Occidente. O mundo das verbenas e a captación
do popular está moi de moda no contexto europeo. Tamén está nas súas
inquedanzas. O cadro Carrusel dun
artista alemán,que tamén aparecía no catálogo de Roh, é un bo exemplo. Amosa dinamismo, planos
fragmentados… Estes temas están moi
presentes en Arturo Souto. Ou Amando Suárez Couto que é o autor de Tiro al blanco; lamentablemente destruiu
os seus cadros pois os seus contemporáneos non entendían a súa arte.
Fixo Guía postal de Lugo para unha
publicidade da Diputación. Hai fragmentarismo e plasma elementos populares:
louza de Sargadelos, a muralla ou o Colexio do Cardeal. Lembra á Aero-pintura
Italiana, un futurismo serodio, polos bólidos e contrapicados. Os edificios
recordan ós de Giorgio de Chirico. E un certo atrevemento coa muller que camiña
soa en bañador.
Cando chega a
República o Goberno leva unha exposición por Europa e non se olvidan da obra de
Maruja. Xa era unha artista referencial.
Elementos para el deporte é unha
natureza morta da modernidade. De novo insiste cos avións. Fala dunha muller
libre que é destruida polo franquismo.
Estampa é un maniquí nun
escaparate. Ten un estilo a algunhas escenas de Metrópolis de Fritz Lang ou as representacións artísticas da
Alemaña na República de Weimar.
O escultor Alberto,
Benjamín Palencia, ela e outros trasládanse á Vallecas. Nesta segunda etapa
pictórica xa non son cadros de esperanza. Senón máis afíns ó surrealismo de
Buñuel, na liña de El perro andaluz. Míranse
as tensións da España máis negra e escura. Realidades case telúricas. É o tempo
da serie Cloacas e Campanarios e de Basura. A poesía de Rafael Alberti, o seu mozo
neste intre, verase moi influida por ela.
No 32 vai estudiar
escenografía a París cunha bolsa. A súa estadía chega ós once meses. Logra
expor na Galería de Pierre Loeb, que “era de primeira división”.Alí era donde
se daban a coñecer os surrealistas. Bretón cómpralle unha obra e a mantivo ata
a súa norte. O poeta Paul Éluard tamén
tiña interese pero non cartos. Coñece o
uruguaio Joaquín Torres García, que a duplicaba en idade.Estaba interesado na
didáctica de autores novos. Era un teórico da arte do grupo Círculo y Cuadrado que se opuña ó
surrealismo pragmáticamente. Expuso
despois de Maruja en Pierre e veu canda ela a Madrid.
Ó regreso tiña boa
recepción nos medios de comunicación aínda que provocaba algúns roxelos. Dase
outro chimpo radical no seu estilo.Está influida pola concepción xeometrista de
Torres García.Non está moi distante do Picasso dos anos trinta. Nun tempo ameazador,
de ascenso dos fascismos, manifesta unha idiosincrasia social. Sorpresa del Trigo chegou tralo
derradeiro primeiro de maio antes do Levantamento.
Xa fixera un cadro
semellante, Canto de las Espigas,
cunha vontade case muralista próxima a Fernard Léger. Aínda que o único mural
propiamente dito faríao vinte anos despois en Buenos Aires.
No intre da sublevación do 36 estaba en
Beluso.Por alí andaban Alberto Fernández“Mezquita” do POUM ou Xoan Carballeira,
alcalde de Bueu que exercía tamén de poeta e xornalista. No “Cuaderno de Bueu”
pinta mariñeiros, dornas, aparellos do mar, peixes, risóns…Recurrirá a estes
temas,que eran os mesmos cos da Nova Obxectividade do seu amigo o fotógrafo
José Suárez, logo no exilio.
Pasa por Lavadores,
en Vigo,onde estaban os seus tíos e en xaneiro marcha legalmente. Tiña un
convite na Arxentina. Alí a republicana rexeneracionista afoutouse a escribir
sobre a represión e de sucesos coma o asasinato de Alexandre Bóveda. A primeira obra no exilio é Arquitectura humana.
A muller, casi
sacerdotisa, parece unha Dama de Elche. As mans aparecen
hipercaracterizadas. En América non
queda deslocalizada como lle aconteceu a outros como o pintor alemán George
Grosz. Adáptase ó contexto americanista e busca novos estímulos. Crea unha iconografía
singular cunha enorme potencia visual. As súas figuras semellan máscaras ou
arquetipos. Oro é unha persoa de
cabelo loiro e faciana escura. Supera así o racismo e outros apriorismos étnicos
moi de moda na II Guerra. Cando descubre
o Pacífico adícase á pintura de cunchas.
Maruja cría que o
franquismo toleraba o informalismo de pintores como Manolo Millares ou Antonio
Saura. A finais dos cincuenta acaba a
súa obra máis potente. Logo xa non ten a mesma entidade. Cando retorna a España
no 62 a lousa do franquismo era moi pesada. E
a memoria dos exilios borrada. Pintores como Francisco Miguel ou Camilo Díaz foran
asasinados na Guerra.
“O mal chamado
Reina Sofía debería facer unha exposición sobre ela para calibrar a magnitude da
súa obra”. Para Bernárdez a obra da pintora
galega está moi por riba da de Tamara de Lempicka e Frida Kahlo.A postcubista
polaca discípula de André Lhote “foi interesante apenas dez anos”. A mexicana “destacaba en capacidade de
comunicación pero é torpe. É infinitamente peor que Maruja e non ten a súa
potencia formal”.
No hay comentarios:
Publicar un comentario