O Dolmen de Dombate

   A Catedral do Megalitismo galego empezou a ser coñecida no XIX. Pondal dedicoulle un poema. En 1865 Murguía realiza a primeira descripción coñecida do dolmen. “Aquel recinto en el que descansaron durante siglos las nobles cenizas de los hombres de quien descendemos”. Salvador Parga Pondal fixo un estudio monográfico en 1924 e López Cuevillas o investiga no 27.

   A Deputación Provincial comprou os terreos en 1975. As primeras excavacións dirixidas por José María Bello terán que agardar ata a campaña de 1987-89.  O Plan Director de 1999 aportou un enfoque multidisciplinario.  O obxectivo era a posta en valor e a conservación. O estudio detectou un excesivo aporte de auga, constantes cambios de temperatura, gran exposición á luz. A estructura está hoxe climatizada. Estableceuse un sistema de ventilación controlado por domótica que evita os saltos térmicos. As visitas guiadas son de balde. Un luxo.

   Pero volvamos á orixe. Situémonos na Idade de Pedra, é dicir, no Neolítico. Aínda non coñecían os metais. Os dolmens solían ubicarse en áreas planas. No seu entorno próximo da Costa da Morte hai outros como o Dolmen de Rabós, en Vimianzo, ou a Arca da Piosa en Zas. Neste caso está a uns douscentos metros sobre o nivel do mar.  Baixaron do monte os ortostatos, pedras de grandes dimensións, arrastrándoas sobre troncos ou rodillos. Quizais tamén fixeron uso de bois.  Dombate era una cámara sepulcral. Un espacio de enterramento colectivo do grupo dominante de Chan de Borneiro. Ou sexa, un sepulcro colectivo exclusivo para as élites.

   Hai un Dolmen Pequeno, que é máis antigo e menos coñecido. Parece dun só uso.  É de cámara simple. O acceso é mediante un buraco en forma de funil na parte superior. Cando o estudiaron había restos de pegadas ou negativos de nove pedras. Na actualidade o arquitecto púxelle pedras para a réplica. O recheo fíxose co mesmo sedimento que extraeran. Non é frecuente que dous dolmens estén xuntos. Deixou de utilizarse cando se levantou o outro máis grande.

   Os residuos orgánicos de Dombate Antigo son landras, nabos e sebo de animais. Polo que podemos dicir que estaríamos ante un caldo duns 6000 anos.

   A mámoa que alberga ambos dolmens mide vintecatro metros de diámetro. O Dombate Recente foi construido cara o 3700 a.C.  É un dolmen de corredor. Orientado hacia ó sureste,ou sexa cara ao nacemento do sol no solsticio de inverno. Era o momento que marcaba o nacemento do ano novo. Puido utilizarse como templo solar. Os primeiros calendarios da humanidade.

 

   Consta de dezaoito pedras, oito na cámara e dez no corredor. As pedras teñen catro metros de altura. A mámoa que o rodea,protexida por unha caroza de pedras, servía de rampa para arrastrar as pedras. A tapa de arriba pesa unha barbaridade. ¡Seis toneladas! Pero aínda é máis pesada, case oito toneladas, a da cabeceira. A porta é unha lousa que se utilizou durante 800 anos.

   Non apareceron ósos porque o solar é ácido. O Castelo de San Antón de A Coruña conserva machados de pedra pulida, collares de azabache, cerámica…    Tamén apareceron láminas de sílex ou puntas de frecha de cuarzo. Un rico axuar de obxectos de prestixo social.

   As pinturas rupestres aguantaron 5000 anos baixo terra. Esa circunstancia axudou a conservalas. Non se trata de figuras humanas nin animais senón figuras xeométricas. Hai líneas rectas e ondulantes,zigzag, puntos e rombos formando mallas.  O negro conseguíase con carbón vexetal e o vermello con óxido de ferro. O blanco, que servía como lienzo, cunha arxila chamada caolín.  Para pintar empregaban as mans e tamén pinceis feitos con pelos de animais.

   A finais do IV milenio a.C. houbo un cambio de ritual en Dombate. Colocáronse entón na entrada vinte pezas talladas toscamente coñecidas como ídolos. Hai quen pensa que poderían representar a cada morto que enterraban. E tamén se descubriron restos de fogueiras, rituais quizais para incineracións. Tamén fosas de drenaxe para filtrar a auga dentro do dolmen.

   Hacia 2700 Dombate Recente é clausurado. Sen embargo, sábese que na Idade dos Metais alguén accedeu ao interior; pero entrou por arriba. Son os “campaniformes” os que irrumpen e vulneran este espacio sagrado a mediados de milenio. Estas xentes, cuia forma de enterramento solía ser as cistas individuais, depositaron unha pequena lámina de ouro.