Discreta Xohana

A Cidade da Cultura celebra o Días das Escritoras 

Montse Pena e Dolores Vilavedra falan da traxectoria de Xohana Torres

A escritora máis importante despois de Rosalía. A discípula de Carvalho Calero gustou dos mitos. Casou cun mariño e tivo intensa relación co mar como Manuel Antonio. Viviu en cidades portuarias como Vigo ou Ferrol. Non quixo ser unha figura pública. Exerce un férreo control sobre a súa imaxe.

   Consérvanse moi poucas fotos dela.Non quería ser musa. Franco Grande comentou que Torres" exercía unha sorte de fascinación". Foi moi rápido canonizada nun tempo onde non había redes sociais. O seu obxectivo literario foi o de ser poeta. Cúmprense 50 anos da publicación de Adios María. Quixo agardar un tempo para a tradución para que circulase en galego. Quizais agora precisaría dunha edición anotada con acotacións sobre as cancións, o linguaxe da igrexa... Co seu debut como novelista gañou o Premio Galicia do Centro Gallego de Buenos Aires. O fallo do xurado foi polémico. Presentouse nesa edición tamén Xente ao lonxe e Blanco Amor puxo o grito no ceo. Cría que non gañara pola súa sexualidade. As dúas novelas eran potentes, non se lle pode negar a complexidade e caracter imnovador na de Xohana. 

   Transcorre nun Vigo semirrural que aínda existe. Podería ser Beade ou Matamá. Unha cidade, proletaria e emigrante, que non tivera a sorte de ser retratada ata entón. Cando a familia se muda á zona de Balaídos non atura nun piso. Prefiren voltar xunto ás galiñas e o limoneiro. 

   Maxa é a dona da palabra. A nai marcha e a avoa, que da prioridade á xerarquía dos homes, a ignora e minusvalora. O final é bastante aberto e máis ben pesimista.

  Fálase de que tiña escrito dúas novelas máis que non chegou a publicar, Os funcionarios e Antón dos leis, apenas uns quince folios. Estes textos inconclusos están custodiados na Fundación Penzol. 

   Para Manuel María Do Sulco é algo pouco habitual na poesía de muller. Fala de traballar a terra, de arar as palabras. Xoga sempre co espazo, coa ambientación. Do ano 57 ao 80, unha longa travesía, non publicou apenas nada en poesía agás pequenas pezas en revistas como Aturuxo ou Vida Gallega. Tiña pudor de mandar calquera cousa ó prelo. Dicía Casares que no é o mesmo ser médico que vestir bata branca. Houbo outros grandes como S. G. Bodaño, Franco Grande ou Ferrín que tamén foron guadinescos e pouco produtivos. O último poemario, Elexías a Lola, é un diálogo da poeta que é coa poeta que foi.

   Tamén experimentou como autora teatral. Relacionouse co grupo Teatro Estudio de Ferrol. Fixo un ensaio sobre Stanislasvki,algo rompedor naquel intre. Por Un hotel de primeira sobre o río consegue o Premio Castelao no 66. Foi a terceira e derradeira ocasión deste certame que, a pesar do nome, era bastante local e a recadación dependía da campaña do peso pois eran cinco pesetas as que se pedía á cidadanía. Nos Premios Facho da Coruña non podía gañar pois era parte do xurado. O seu teatro lembra ao máis abstracto de Marinhas del Valle ou Carvalho Calero ou o primeiro Eloxio Ruibal. Os temas predilectos son a angustia e falta de liberdade. A outra banda do Iberr é máis simbólica e ideolóxica. Tamén probou como actriz. 

   Neira Vilas quería introducir en Galicia o xénero infantil e xuvenil . Nos anos 60 Galaxia comeza a colaborar con La Galera, unha editorial catalana. Encárganlle a autora galega facer as traducións. Ó principio a operación foi un fracaso porque non había un sistema educativo que o consumise. Iníciase tamén no xénero co texto didáctico Polo mar van as sardiñas. Haberá que esperar ao 84 para unha nova aventura infantil, Pericles e a balea. O churreiro da vila quería estar con Tálata pero o cetáceo prefire marchar a navegar.

Eu tamén navegar eclipsou toda a obra de Xohana como pasou con Longa Noite de Pedra e Memorias dun neno labrego para Celso Emilio e Neira Vilas respectivamente.

   Ingresa na Real Academia no 2001."Que sería do sentido da vida se nos detivésemos.Os símbolos só son válidos se evolucionan"é unha das perlas do discurso. Logo comezaría a ter problemas de saúde. Deixou ben resolto o seu legado. Ana Romaní e Elena González son algunhas das persoas que souberon poñer a obra de Xohana en circulación. Ese exercicio de boa planificación tamén o fixo Manuel María.